Σαράντα επτά εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως ζουν σήμερα με άνοια, ένας αριθμός που πρόκειται να αυξηθεί δραματικά στο μέλλον τόσο στις αναπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Στην Ελλάδα τα άτομα που πάσχουν από άνοια αγγίζουν τα 200.000, ενώ, σύμφωνα με τις προβλέψεις των επιστημόνων, ο αριθμός αυτός αναμένεται να ξεπεράσει τα 600.000 μέχρι το 2050. Πρόκειται για πρόσωπα που στερούνται σιγά σιγά μνήμες, εικόνες και εμπειρίες και έχουν την ανάγκη της κοινωνικοποίησης, των ερεθισμάτων, της ενδυνάμωσης αλλά και της καθημερινής λειτουργικότητας. Ποια μπορεί να είναι τα ευεργετικά αποτελέσματα της τέχνης στην περίπτωσή τους;
Στο πλαίσιο αυτό το Μουσείο Μπενάκη επεκτείνει φέτος τον κύκλο των προγραμμάτων προσβασιμότητας, εγκαινιάζοντας τακτικές συναντήσεις για επισκέπτες με προβλήματα μνήμης ή άνοια. Οι συναντήσεις αυτές θα σχεδιάζονται εσωτερικά από το Τμήμα Εκπαίδευσης έτσι ώστε να αξιοποιείται σε βάθος το μουσειακό περιεχόμενο, πάντα σε συνεργασία με ειδικούς επιστήμονες.
Στις εκδηλώσεις αυτές οι συμμετέχοντες και οι φροντιστές τους θα έχουν την ευκαιρία μιας μοναδικής εκπαιδευτικής και ψυχαγωγικής εμπειρίας, αρχικά μέσα στους χώρους του Μουσείου Ελληνικού Πολιτισμού και στη συνέχεια στα υπόλοιπα παραρτήματα. Το Μουσείο Μπενάκη στεγάζει έναν μοναδικό πλούτο αντικειμένων που χρονολογούνται από την αρχαιότητα μέχρι τον εικοστό αιώνα και μπορεί να προσφέρει αναρίθμητες αφορμές για συζητήσεις και ανακαλύψεις.
«Για τα άτομα που βρίσκονται στο στάδιο της ήπιας νόσου η ενασχόληση με την τέχνη αποδεδειγμένα παρέχει πολλές δυνατότητες για προσωπική ευεξία και ανάπτυξη με ευεργετικά αποτελέσματα. Το πρόγραμμα “Ώρα για Μουσείο” σκοπεύει να προσφέρει σε αυτή την ευαίσθητη και διαρκώς αυξανόμενη κατηγορία κοινού πλούσια πνευματικά και ψυχικά ερεθίσματα. Οι συναντήσεις στο μουσείο θα έχουν σταθερό χαρακτήρα με στόχο, μεταξύ άλλων, να χαρίσουν στους συμμετέχοντες τη χαρά της προγραμματισμένης συνάντησης, την οικειότητα που οικοδομείται με τη συχνή επιστροφή σε έναν χώρο και την ανταλλαγή εμπειριών και βιωμάτων», δηλώνει στη LiFO η υπεύθυνη εκπαίδευσης του Μουσείο Μπενάκη, Μαρία-Χριστίνα Γιαννουλάτου.
«Το Τμήμα Εκπαίδευσης, με σεβασμό προς τους ανθρώπους αυτούς, που έχουν επιβαρυνθεί και από την πανδημία, αντιμετωπίζει με αισιοδοξία την προοπτική να συμβάλει σε μια αλλαγή στάσης απέναντι στην ασθένεια. Ξεναγήσεις σε αντικείμενα που θα βγουν κατ’ εξαίρεση από τις αποθήκες του μουσείου, παρουσιάσεις που θα απευθύνονται σε όλες τις αισθήσεις και καλλιτεχνικά εργαστήρια είναι τα συστατικά της νέας αυτής εκπαιδευτικής πρότασης.
Εικόνες, ήχοι και μυρωδιές, διηγήσεις και ιστορίες που μπορεί να συνδέουν τα ανθρωπόμορφα ειδώλια της νεολιθικής περιόδου με τα πορτρέτα του εικοστού αιώνα θα ξυπνήσουν μνήμες και αισθήσεις, εκεί όπου ο καθένας μας συναντά το κοινό παρελθόν και ταυτόχρονα την ιδιωτική του ιστορία. Το Μουσείο Μπενάκη υποδέχεται με χαρά το νέο αυτό ξεχωριστό κοινό, το οποίο θα βρει στο ασφαλές περιβάλλον του μουσείου μια ευκαιρία για ελπίδα, αξιοπρέπεια και ποιότητα ζωής, ενώ ταυτόχρονα θα ωφεληθεί από μια ανεξάντλητη δεξαμενή μνήμης και αισθητικής απόλαυσης», επισημαίνει η κ. Χαρούλα Χατζηνικολάου η οποία εργάζεται στο Τμήμα Εκπαίδευσης και είναι υπεύθυνη του «Ώρα για Μουσείο».
Η έναρξη της νέας δράσης έγινε την Τρίτη 21 Ιουνίου με το «Θερινό ηλιοστάσιο ενός τολμηρού Βρετανού καλλιτέχνη». Τη μεγαλύτερη ημέρα του χρόνου στο Μουσείο Μπενάκη οι επισκέπτες με δυσκολίες μνήμης καλούνται να πάρουν μικρή γεύση καλοκαιριού μέσα από μια έκθεση που ανακαλεί φως, χρώματα και μυρωδιές της πιο χαρμόσυνης εποχής του χρόνου.
«Η περίπτωση του Βρετανού καλλιτέχνη John Craxton, που βρήκε τον προσωπικό του προσανατολισμό και ταυτόχρονα την υγεία του πραγματοποιώντας το όνειρό του να ζήσει στην Ελλάδα, αποκαλύπτει ένα ελεύθερο πνεύμα και ταυτόχρονα έναν δημιουργό ζωγραφικών έργων που αποπνέουν τη χαρά της ζωής. Η φύση και οι άνθρωποι του Αιγαίου, ο παλμός τους αλλά και ο μύθος, κρυμμένος σε κάθε γωνιά του τόπου που λάτρεψε ο ζωγράφος, αποτυπώνονται στα τοπία, στα πορτρέτα, στα κοστούμια αλλά και σε ένα μεγάλο χαλί που συμβολίζει ταυτόχρονα τον αποχωρισμό και την ελπίδα. Ο John Craxton, προικισμένος με έναν μαγικό χρωστήρα αλλά και οπλισμένος με θάρρος και τόλμη, με το ταλέντο και τα παροιμιώδη αστεία του, μας διδάσκει πόση ομορφιά γεννιέται όταν συναντιέται η ζωή με την τέχνη», αφηγείται η κ. Γιαννουλάτου.
«Από το φθινόπωρο, το Μουσείο Μπενάκη σκοπεύει να εμβαθύνει στην επικοινωνία με το νέο του κοινό, αποκαλύπτοντας εκ νέου τη μοναδικότητα των συλλογών του που καλύπτουν ένα ευρύ χρονικό φάσμα από την αυγή της προϊστορίας, την αρχαιότητα και το Βυζάντιο μέχρι τα νεότερα χρόνια, στις ενότητες που συνθέτουν τον ιστορικό, πνευματικό και καλλιτεχνικό βίο της Ελλάδας έως τον πρόσφατο εικοστό αιώνα», προσθέτει η κ. Χατζηνικολάου.
«Η απαράμιλλη ομορφιά της τέχνης θα είναι ο οδηγός στα ορατά και αόρατα νήματα που μπορεί να συνδέουν τις χρυσές τρικάταρτες καραβέλες με ένα μαρμάρινο κυκλαδίτικο τέμπλο ή τους ανάγλυφους φεγγίτες από την Τήνο με τα υφαντά από τη Μικρά Ασία. Ανάμεσα στα έργα της σημαντικής Συλλογής Ζωγραφικής, Χαρακτικών και Σχεδίων του Μουσείου η απεικόνιση θεμάτων σχετικών με τη διατροφή παραπέμπει σε ένα επίκαιρο ζήτημα που βάζει τα θεμέλια για την καλή υγεία και τη μακροζωία.
Οικειότητα, επικοινωνία και ανθρώπινη επαφή υπόσχεται και ο πάντα φιλόξενος χώρος της Πινακοθήκης Γκίκα, εισάγοντάς μας παράλληλα στον προσωπικό κόσμο του καλλιτέχνη», μας ενημερώνει η κ. Γιαννουλάτου, ενώ από την πλευρά της η κυρία Χατζηνικολάου θα συμπληρώσει: «Σε δεύτερο χρόνο προσφέρει και μια καλειδοσκοπική εμπειρία με τις άλλες τέχνες, τη μουσική, το θέατρο, τον χορό και τη φωτογραφία.
Το εργαστήρι του γλύπτη Γιάννη Παππά, παραμένοντας ένας ζωντανός χώρος εργασίας, γίνεται αφορμή για έμπνευση αλλά και για δημιουργία. Επιπλέον, οι συμμετέχοντες, ακόμα κι αν δεν το πραγματοποίησαν μέχρι τώρα, θα έχουν την ευκαιρία ενός νοερού ταξιδιού στην Ανατολή, εξερευνώντας τα τοπία του Νείλου στα κοπτικά υφάσματα και εξασκώντας τη σκέψη στη γοητευτική γεωμετρία των αραβουργημάτων γύρω από το σιντριβάνι ενός παλιού αρχοντικού του Καΐρου.
Ο κύκλος των τακτικών μας συναντήσεων δεν θα μπορούσε να είναι πλήρης χωρίς τη συλλογή της Μαρίας Αργυριάδη με τα χιλιάδες παιχνίδια. Στο καστρόσπιτο του Φαλήρου τα αντικείμενα της παιδικής ηλικίας έχουν τη δύναμη να αναμοχλεύσουν βαθύτερες μνήμες και ταυτόχρονα να αποτελέσουν τη γέφυρα με το παρόν, αναδεικνύοντας τη σημασία του παιχνιδιού και στην ενήλικη ζωή».
Επιστημονική σύμβουλος του προγράμματος είναι η αναπληρώτρια καθηγήτρια στο ΕΚΠΑ με ειδίκευση στη Νευροψυχολογία Αλεξάνδρα Οικονόμου. «Η δυνατότητα των ατόμων που ζουν με την άνοια να έχουν πρόσβαση σε ένα μουσείο και επαφή με την τέχνη, μαζί με τους φροντιστές τους, είναι μια πρόκληση για ένα μουσείο», υποστηρίζει και συνεχίζει: «Η έναρξη της άνοιας αναπόφευκτα σηματοδοτεί την απόσυρση από κοινωνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες. Ο κόσμος του ατόμου με άνοια σταδιακά συρρικνώνεται, όπως και οι ευκαιρίες αλληλεπίδρασης με το φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον. Σταδιακά χάνει τις πρόσφατες μνήμες του αλλά και την αίσθηση του μέλλοντος και βυθίζεται στο παρόν.
Όμως η τέχνη μπορεί να δώσει σε αυτά τα άτομα νέο νόημα, ιδίως σε αυτά που έχουν απομονωθεί στο σπίτι με περιορισμένες δυνατότητες κοινωνικής επαφής. Η επικοινωνία είναι μια πολύ κρίσιμη παράμετρος για τη διατήρηση της λειτουργικότητας και μαζί με την τέχνη μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα ζωής τους. Τα αντικείμενα ενός χώρου τέχνης, επιπλέον, μπορεί να λειτουργήσουν ως έναυσμα για την ανάσυρση αναμνήσεων, ακόμα και για τη λεκτική επικοινωνία».
Ποιος είναι όμως ο ρόλος της τέχνης; Η κ. Οικονόμου απαντά: «Η τέχνη φαίνεται να έχει έναν ξεχωριστό ρόλο στην αίσθηση της ενσωμάτωσης του ατόμου στο περιβάλλον του. Προάγει την έκφραση, την ευεξία, την επικοινωνία, είναι η ίδια ένας τρόπος επικοινωνίας. Τα άτομα με άνοια ή νοητική έκπτωση είναι ετερογενή, όπως και τα άτομα χωρίς, ωστόσο, παρ’ όλους τους περιορισμούς τους, έχουν τις ίδιες ανάγκες για επικοινωνία με όλους μας. Η εμπλοκή με την τέχνη μάς δίνει το ερέθισμα να στοχαστούμε ποιοι είμαστε και τι μας συνδέει με τους άλλους.
Η τέχνη διεγείρει τις εγκεφαλικές λειτουργίες της μνήμης και της δημιουργικότητας. Η ενασχόληση με την τέχνη είναι μια δραστηριότητα κανονικοποίησης που προάγει τη θετική αλληλεπίδραση, το θετικό συναίσθημα και τον ενεργό διάλογο. Το συναίσθημα της ευχαρίστησης και της δημιουργικότητας ίσως να είναι αυτό που τελικά μένει όταν σταδιακά χάνονται τα βιώματα και οι λέξεις».
Το «Ώρα για Μουσείο» προσφέρεται δωρεάν στους συμμετέχοντες και στους συνοδούς τους, ενώ το πρόγραμμα υλοποιείται με την ευγενική υποστήριξη της Ελληνικός Χρυσός.
«Το θερινό ηλιοστάσιο ενός τολμηρού Βρετανού καλλιτέχνη»
Τρίτη, 21 Ιουνίου 2022, 17:00-19:00
Μουσείο Ελληνικού Πολιτισμού, Κουμπάρη 1
Για τη συμμετοχή σας είναι απαραίτητη η προσυνεννόηση με το Τμήμα Εκπαίδευσης
Δευτέρα-Πέμπτη, 210 3671067-9, education@benaki.org