Γράφει η ψυχολόγος και συγγραφέας Θέκλα Πετρίδου
Ενοχή είναι ένα συναίσθημα.
Αρνητικό συναίσθημα.
Απαίσιο συναίσθημα.
Που σε ακινητοποιεί και σε συνθλίβει.
Που έχει τεράστια δύναμη πάνω στον ψυχισμό μας.
Που μπορεί να μας διαλύσει εκ των έσω.
Οι ενοχές ή οι τύψεις, προκαλούνται στον άνθρωπο ως αποτέλεσμα του κοινωνικού του προγραμματισμού.
Όλα αυτά που μας έμαθαν οι γονείς μας, οι δάσκαλοι μας, η κοινωνία, η θρησκεία, η ποπ κουλτούρα, έχουν καλοκαθίσει μέσα στο κεφαλάκι μας και σχημάτισαν αυτό που ο γέρο Freud ονομάζει Υπερεγώ.
Αυτό το Υπερεγώ λοιπόν, αποκτά μια δική του ζωή, από μόνο του κι όταν τολμήσουμε να παραβούμε τις εντολές κι απαγορεύσεις του, οι οποίες εμπνέονται κυρίως από τους κανόνες της κοινωνίας και του καθωσπρεπισμού, μας επιτίθεται και μας καταδιώκει όπως τις Ερινύες.
Νιώθουμε απαίσια δηλαδή, πολύ άσχημα για τον εαυτό μας, μετά από μια πράξη ή παράλειψη μας, που χαλά την ιδεώδη εικόνα που προβάλλει η κοινωνία σ’ εμάς. Η ενοχή δεν μπορεί να χωνέψει το γεγονός πως έχουμε κάνει κάποιο «λάθος» και πως δε «σταθήκαμε στο ύψος των περιστάσεων».
Οι σύγχρονοι άνθρωποι έχουμε μάθει να μπερδεύουμε τον εποικοδομητικό προβληματισμό στον οποίο μας ωθεί, το gut instinct μας, με την καταστροφική επίδραση που μας προκαλεί η ενοχή.
Ως ψυχολόγος για χρόνια αντιλαμβάνομαι τη δουλειά μου στο γραφείο με τους πελάτες μου, αλλά και τη δημόσια δράση μου, ως ένα συνεχόμενο πόλεμο εναντίον των ενοχών που κατασπαράζουν την ηρεμία και την ψυχική ισορροπία των ανθρώπων.
Οι ενοχές τροφοδοτούν το άγχος, ενισχύουν τον ψυχαναγκασμό, επιβραβεύουν την τελειομανία. Οι ενοχές βρίσκονται στη βάση κάθε ψυχοπαθολογίας που δεν έχει άμεση σχέση με την κληρονομικότητα. Οι ψυχολογικές διαταραχές που παλιά ονομάζαμε «νευρωτικές», αυτές δηλαδή που επισυμβαίνουν λόγω των τραυματικών εμπειριών στη ζωή μας, έχουν στη βάση της δημιουργίας τους τα καταλυτικά αισθήματα των ενοχών που προβάλλει μια κοινωνία αφύσικη πάνω στα ανυποψίαστα μέλη της.
Δε μου φαίνεται καθόλου παράξενο, πως στον αντίποδα αυτών των επίκτητων διαταραχών, βρίσκονται οι κληρονομικές όπως οι διάφορες ψυχώσεις κι οι διαταραχές προσωπικότητας. Κύριο χαρακτηριστικό των οποίων, είναι στις μεν ψυχώσεις η απουσία συναίσθησης στις δε πλείστες διαταραχές προσωπικότητας, η απουσία ενσυναίσθησης και φυσικά ενοχής.
Συναίσθηση σημαίνει να συναισθάνομαι τι νιώθω, τι σκέφτομαι, τι κάνω. Να έχω γερή επαφή με την πραγματικότητα.
Ενσυναίσθηση σημαίνει να μπορώ ν’ αντιλαμβάνομαι μέσω της λογικής και του συναισθήματος μου, τι μπορεί να νιώθουν οι άλλοι και τι επίδραση έχει η δική μου συμπεριφορά σε αυτούς.
Απολογούμαι που στο παρόν άρθρο χρησιμοποιώ σύνθετους και ίσως καινούριους για αρκετούς αναγνώστες όρους, δεν μπορώ να γράψω όμως για τον μεγαλύτερο, κατά τη γνώμη μου, εχθρό της ψυχικής υγείας και ισορροπίας του ανθρώπου, χωρίς να ξυπνήσει ο κλινικός ψυχολόγος μέσα μου.
Οι ενοχές γίνονται ακόμη πιο βλαβερές για εμάς, όταν δε μας ανήκουν. Όταν προθυμοποιούμαστε να φορτωθούμε ενοχές που δεν μας ανήκουν τότε γινόμαστε αυτοκαταστροφικοί. Σαν να βάζουμε μια μεγάλη τρικλοποδιά στον εαυτό μας. Όχι μόνο επειδή το βάρος της ενοχής είναι μεγαλύτερο από τις αντοχές μας και μας συνθλίβει, αλλά και γιατί έτσι καταπνίγουμε κάθε αίσθημα δικαίου που έχουμε μέσα μας και κοροϊδεύουμε τον ίδιο μας τον εαυτό.
Οι άνθρωποι, κατά την γνώμη μου, είμαστε πρωτίστως λογικά όντα. Μέσα από τη λογική μας αντιλαμβανόμαστε τη ζωή και τον κόσμο και δίνουμε νόημα στις πράξεις και τις προσπάθειες μας. Εάν βιώνουμε την ύπαρξη μας ως παρά-λογη κι α-νόητη, τότε χωρίς να το συνειδητοποιούμε χάνουμε τη χαρά της ζωής και της δημιουργίας. Και καταλήγουμε στα γραφεία των ψυχολόγων, να ψάχνουμε βοήθεια για να νιώσουμε καλύτερα. Για ν’ ανυψώσουμε την αυτοεκτίμηση μας, για ν’ αρχίσουμε να έχουμε ξανά ενδιαφέρον για τη ζωή και την καθημερινότητα, για να καταπολεμήσουμε τη θλίψη και να ξεφορτωθούμε το άγχος.
Η δική μου ψυχοθεραπευτική προσέγγιση εστιάζει στην καταπολέμηση των ενοχών. Θεωρώ την ενοχή τον νούμερο ένα εχθρό της ψυχικής μας υγείας.
*Περισσότερα για το gut instinct αλλά και για κάθε θέμα που σε απασχολεί θα βρεις στο κανάλι της ψυχολόγου στο YouTube: www.youtube.com/user/TheklaPetridouWeb
